Op de monumentale box ...Next Stop Is Vietnam zijn ruim driehonderd liedjes verzameld over de oorlog. Zowel voor- als tegenstanders komen aan bod in een aangrijpende verzameling die een bijzonder beeld geeft van de Amerikaanse aanwezigheid in Vietnam.
Door Gijsbert Kamer
De oorlog verteld in driehonderd songs
In 1987 brengt de Vietnam-veteraan Stephan Maxner in eigen beheer een cassette uit met elf liedjes die hij heeft opgenomen sinds hij een kleine twintig jaar eerder uit de oorlog terugkeerde. Elk liedje leidt hij zelf in, met een wat timide prevelen- de stem, voordat hij onder begelei- ding van akoestische gitaren begint te zingen. Dit zijn de eerste regels van Walking Time Bomb, nu heropgeno- men op de monumentale box ...Next Stop Is Vietnam : The way our country treated returning Vietnam veterans was appaling. The government simply turned its back on those who served her most. Dan zingt Stephen Maxner met een stem vol ingehouden woede: Now I’m a walking time bomb, so don’t get in my way Just step in the other direction and you might live another day
De Vietnam-veteraan is verworden tot ‘wandelende tijdbom’, zo blijkt verderop in het liedje omdat hij sinds zijn terugkomst van het front op geen enkel respect kon rekenen. Sterker nog hij voelde zich beschimpt door zijn omgeving omdat hij, zoals veel Vietvets, een speciale behandeling wenste. En dat terwijl ze voor de bui- tenwereld slechts soldaten waren die terugkwamen uit een verloren en voor velen onnodige oorlog.
Het onbegrip waarop zij die in Viet- nam hadden gevochten stuitten toen ze tussen 1965 en 1973 naar huis terug- keerden en de vijandige reacties die ze kregen, waren eerder structureel dan uitzonderlijk. Want de Vietnam- oorlog was iets waarover je maar be- ter niet kon praten. Niet alleen was de oorlog door de Verenigde Staten ver- loren, het land wist op geen enkele manier met dit verlies om te gaan en wilde het liefst alle herinneringen zo snel mogelijk wegpoetsen uit het col- lectieve bewustzijn.
Daar sta je dan, als soldaat. Op je 19de naar het oosten gezonden om voor je vaderland te vechten. Oud ge- noeg om te schieten, maar niet om te stemmen of om aan de bar een biertje te bestellen. En bij terugkeer niet als held binnengehaald, maar gene- geerd. De woede en machteloosheid die uit het liedje van Stephen Maxner spreekt, is typerend voor veel liedjes die gewezen soldaten zouden opne- men en uitbrengen. Maxner heeft nog het geluk gehad dat hij mensen voor het gevaar in hem kon waar-
schuwen zonder tot ontploffing te ko- men, andere ‘menselijke tijdbom- men’ gingen wel af.
Neem het verhaal van kapitein Ty Herrington. In 1967 krijgt hij in Viet- nam de taak toegewezen de presenta- trice Chris Noel van de zeer populair radioshow A Date With Chris te be- schermen tijdens haar komst naar de troepen. De twee raken verliefd en als Herrington in 1968 uit dienst komt smeden ze trouwplannen en weet Noel haar aanstaande echtgenoot over te halen een single op te nemen: When The Green Berets Come Home. Al- les lijkt koek en ei, Noel is in eigen land een beroemdheid en de media berichten enthousiast over het sprookjeshuwelijk. Maar in werke- lijkheid gaat het met Ty Herrington in de maanden na hun huwelijk hele- maal niet goed. Hij lijdt aan grote psychische stoornissen, zet zijn echt- genote regelmatig een pistool tegen het hoofd of dreigt haar met wur- ging. Dat hoor je aan de rustige tonen van zijn liedje niet af. Herrington wordt opgenomen in een kliniek waarin de diagnose ‘paranoïde schi- zofreen/manisch depressief’ wordt gesteld.
Herrington leed aan het post trauma- tisch stress stoornis. Herrington zet in december 1969 een pistool tegen zijn eigen hoofd en haalt de trekker over. Zijn muzikale erfenis bestaat uit die ene single, die net als Walking Time Bomb is te vinden op ...Next Stop Is Viet- nam.
De box bestaat uit dertien cd’s, een dvd met songteksten en een meer dan driehonderd pagina’s tellend rijk geïllustreerd boek op elpee-formaat. Hij is het product van jarenlang on- derzoek van een team geleid door Hugo Keesing, een Amerikaans uni- versitair docent gedragspsychologie die zelf in de jaren 1970-1971 ook nog in Vietnam gedoceerd heeft en al de- cennia onderzoek doet naar de rol van populaire muziek in de Ameri- kaanse maatschappij.
Voor ...Next Stop Is Vietnam, ver- noemd naar een van de beroemdste liedjes over de oorlog, I-Feel-Like-I’m- Fixin’-To-Die Rag van Country Joe & The Fish, zijn meer dan driehonderd lied- jes bijeen gebracht die allemaal be-
trekking hebben op de oorlog in Viet- nam. Dat zijn, zo haasten de samen- stellers zich erbij te zeggen, niet de liedjes die onder de troepen populair waren, of hits uit de jaren 1965-1973 toen de Amerikaanse aanwezigheid in Vietnam het grootst was. De liedjes uit de jaren 1961-2008 die wel voor se- lectie in aanmerking kwamen, moesten in de tekst allemaal, het liefst letterlijk naar de oorlog in Viet- nam verwijzen. Dat maakte dat bij- voorbeeld populaire nummers als Jimi Hendrix’ Purple Haze en Paint It Black van de Rolling Stones, afvielen.
De liedjes die de box wel haalden, laten zich onderverdelen in verschil- lende categorieën. Zo zijn er de com- merciële songs, die als single of el- peetrack werden uitgebracht door grote platenmaatschappijen. Dat kunnen zowel liedjes zijn uit de oor- logsjaren, zoals Masters Of War van Bob Dylan, John Lennons Give Peace A Chance of War van Edwin Starr. Maar enkele cd’s in de box zijn ook volledig gewijd aan muziek die na de oorlog werd gecomponeerd. Liedjes van Ste- ve Earle (Copperhead Road, 1987) of R.E.M. (Orange Crush, 1988) of het Brit- se electro-disco curiosum 19 van Paul Hardcastle uit 1985.
Op papier oogt dit mogelijk als een nogal vrijblijvend allegaartje, maar de thematische ordening maakt dat iedere cd een eigen verhaal vertelt, chronologisch geordend waar dat mogelijk is. Zo vertelt de eerste cd het verhaal van de aanloop naar de mili- taire invasie in Zuid-Vietnam in 1965. Niet alleen met raak gekozen en stilis- tisch afwisselende liedjes als Soldier Boy van de Shirelles, Talking Vietnam van Phil Ochs en Eve Of Destruction, ge- zongen door Barry McGuire in 1965, maar ook met korte geluidsfragmen- ten uit radiotoespraken van politici zoals van president Johnson die steun vraagt voor de inval bij het congres.
Vervolgens worden per cd thema’s als dienstplicht, protest- en anti-pro- testsongs behandeld, en komen naast commerciële songs ook de andere ca- tegorieën aan bod. Zoals liedjes die door de soldaten in Vietnam zelf wer- den opgenomen, of de veel groter ca- tegorie met muziek in de Verenigde Staten opgenomen door veteranen van de Vietnam-oorlog.
icht de laatste twee cd’s waarin vete- ranen terugblikken op hun ont- vangst en de verwerking van hun da- den en indrukken. Aanvankelijk is de toon nog berustend, maar op de laat- ste cd, waarop de hier geciteerde Step- hen Maxner staat, wordt die grimmi- ger.
Het zijn deze cd’s die
de box tot zo’n aangrijpend document maken. De muziek die werd verzameld uit de jaren tachtig en negentig, een periode van terug- blikken op Vietnam, ook dankzij films (Full Metal Jacket, Good Morning Vietnam) en tv-series (Tour Of Duty), ontbeert een strakke afbakening. Merkwaardig is bijvoorbeeld het ont- breken van een van de grootste hits over Vietnam: Goodnight Saigon van Billy Joel uit 1982. Het hoesje van de single staat wel afgedrukt tussen de vele honderden foto’s en andere reli- kwieën in het indrukwekkende boek, maar waarom dit liedje niet en Wal- king On A Thin Line van Huey Lewis & The News uit 1984 wel? Het kan een rechtenkwestie zijn, want helaas ont- breken om die reden ook de juiste ver- sies van We Got To Get Out Of This Place en Fortunate Son. Waar hier The Ani- mals en Creedence Clearwater Revival hadden moeten klinken, horen we Paul Revere & The Raiders. Daar staat tegenover dat de zanger van de Ani- mals, Eric Burdon, zelf wel vertegen- woordigd is met het in een kakofonie van oorlogsgeluiden ontaardende Sky Pilot (1967).
Maar ...Next Stop Is Vietnam is ook geen box die je koopt en luistert van- wege de mooie muziek of de mogelijk nostalgische sentimenten die Un- known Soldier van The Doors of de lied- jes van de (iets te) rijkelijk vertegen-woordigde Country Joe McDonald op- roepen. Het gaat hier om de verhalen die er verteld worden en die zijn vaak zeer aangrijpend. Zo is er de studen- tenopstand in Kent State University in Ohio, in mei 1970, toen vier studenten door de politie werden doodgescho- ten. De gebeurtenis is onvergetelijk vastgelegd door Crosby Stills Nash & Young in het liedje Ohio, dat hier waarschijnlijk niet mocht worden op- genomen. Niet erg, want aanleiding en nasleep van het drama, zoals die op deze box te vinden zijn, vergoeden veel.
Van het audiofragment van mei 1970 waarin president Nixon afgeeft op alle nietsnutten (bums) aan de uni- versiteiten, tot aan de uitspraak van Arthur Krause, de vader van een van de vermoorde studentes, die zei: ‘ze wilde geen bum genoemd worden, maar dat is toch geen reden om haar te doden?’, wordt de affaire behan- deld. Met tussendoor het prachtige Monday In May (The Kent State Tragedy) van Third Condition. Een liedje dat volgens bandlid Allen Dessner regel- matig op de radio te horen was totdat
het ‘uit de ether werd verdreven door Crosby Stills Nash & Youngs Ohio.’
Ook het beschamende optreden van het Amerikaanse leger in My Lai wordt grondig behandeld. Een half dozijn liedjes heeft het uitmoorden van dit dorp tot onderwerp. Vreemd genoeg spreekt geen enkel liedje zich in woede uit over het moedwillig ma- ken van burgerslachtoffers; ze gaan allemaal over de rechtzaak en de ver- oordeling van de aanstichter luite- nant William Calley. Het was dan wel vreselijk wat er gebeurd is maar de luitenant had slechts zijn plicht ge- daan, is de strekking van de liedjes.
Maar de hele affaire staat dan ook op de cd die onder de noemer: It’s America – Love It Or Leave It vooral het patriottisme behandelt. Een aantal cd’s verder, als de oorlog in Vietnam als ‘achteruitkijkspiegel’ wordt ge- bruikt en als mogelijk lesmateriaal voor nieuwe oorlogen zoals bijvoor- beeld die in Afghanistan komt de luis- teraar My Lai opnieuw tegen. In Song For Hugh Thompson wordt het drama beschreven door David Rovics vanuit
de piloot die zag wat er gebeurde en de moordpartij trachtte te verijde- len.
Zo is geen enkel verhaal ooit hele- maal klaar en worden alle gruwelen en vergissingen die verbonden zijn aan het Amerikaanse verblijf in Viet- nam steeds belicht vanuit de kant van zowel voor- als tegenstanders.
Muzikaal is het beluisteren van de meer dan zestien uur die de box duurt niet altijd een even genietbare ontdekkingsreis. Daarvoor klinken veel liedjes te amateuristisch, of wor- den de vele songs in briefvorm net iets te clichematig begeleid. Maar de wijze waarop muziek wordt gecombi- neerd met de verhalen achter de lied- jes geeft een bijzonder beeld van de Vietnam-oorlog. Of het nu grote we- reldhits betreft of in oplages van slechts enkele stuks verschenen mu- ziekcassettes: door alles samen te voe- gen wordt duidelijk hoe zeer muziek en Vietnam met elkaar verbonden waren. Elke gebeurtenis of emotie werd er tot een liedje verwerkt, en het is prachtig dat veel daarvan nu zijn te- rug te horen.
Diverse Artiesten: ...Next Stop Is Vietnam. Bear Family/Bertus.
